Zonder waarschuwing schieten er gigantische boren door je muren heen. Iemand trapt je raam kapot en smijt emmers met verf naar binnen. Zo heftig ervaart je lichaam een tatoeage: als een aanslag. Het immuunsysteem springt direct in actie om je lijf en leden te beschermen. Wat gebeurt er precies en hoe maken die acties tatoeages permanent?
Immuunsysteem merkt tatoeage op
Met zo’n vijftig tot 3000 prikken per minuut doorboort een tatoeagenaald je huid. Al die piepkleine gaatjes geven signalen aan je immuunsysteem: hier zijn weefsels beschadigd. ‘Door die signalering zwelt de plek van je tatoeage op en wordt rood’, vertelt hoogleraar immunologie Geert van den Bogaart van de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Maar dat gebeurt ook als je een schaafwond hebt. En het trekt ook snel weer weg.’
Tot zover dus weinig baanbrekends. Interessanter is wat er met de inktdeeltjes gebeurt. De tatoeagenaald zet ze op ongeveer twee millimeter diep in je huid af. Daar worden de indringers meteen ontdekt door macrofagen. ‘Dit zijn cellen van het immuunsysteem’, legt Van den Bogaart uit.
Bekijk in slow motion hoe tatoeagenaalden je huid inkleuren.
De prullenbakken van je immuunsysteem
Macrofagen zitten onder andere overal in de huid en bewaken je lichaam door rommel op te ruimen. ‘Zoals beschadigde en dode cellen of bacteriën.’ Hoe ze dat doen? Door zichzelf als prullenbak op te werpen en de ongewenste gasten als het ware op te slokken.
Daarna inspecteren de macrofagen hun vangst. Hebben ze een stukje binnengekregen dat van een ziekteverwekker komt? Dan presenteren ze dat als een rood vlaggetje aan hun eigen buitenkant. Zo trommelen ze de rest van het cellenleger van je immuunsysteem op. Ten aanval!
Tatoeage-inkt blijft gevangen
De macrofagen slokken tijdens hun opruimwoede ook deeltjes tattoo-inkt op. Maar doorgaans presenteren ze daarna geen rode vlaggetjes en roepen ze dus ook geen aanval op. Sterker nog: ‘Juist door de inkt op te ruimen, houden ze het immuunsysteem stil.’
Normaal breken macrofagen hun vangst af, maar dat lukt niet met tattoo-inkt. ‘Die houden ze in zich tot ze zelf een keer overlijden.’ Tatoeages zitten dus niet zomaar als inkt tussen je cellen, maar verblijven in je macrofagen.
Deze schoonmakers staan in de biologie trouwens niet bekend als de meest rotsvaste cellen. Ze willen weleens een bacterie achtervolgen. ‘Toch zijn het niet heel erg migratoire cellen’, vertelt Van den Bogaart. ‘Ze bewegen alleen in het lokale stukje weefsel dat ze bewaken. Daarbij moet je nagaan: voor een cel is een paar millimeter afleggen al een wereldreis.’ Daarom verplaatst je tattoo niet opeens deels van je rug naar je hand. Een geruststellend idee.
Hierdoor blijft je tattoo levenslang zitten
Macrofagen leven lang niet zo lang als een mens. Toch kan een tatoeage levenslang blijven zitten. Hoe? ‘Als de cellen na een aantal weken doodgaan, nemen nieuwe macrofagen de oude op, inclusief de inktdeeltjes’, legt Van den Bogaart uit. En als die op hun beurt sterven, nemen nieuwe macrofagen hun plek weer in. Zo blijft je tattoo op dezelfde plek, zelfs tot je geen rimpelloos stukje huid meer over hebt.
Wetenschappers vermoeden dat er bij dit proces soms een inktdeeltje ontsnapt en net iets verderop weer wordt opgepeuzeld door een macrofaag. ‘Mogelijk worden zo de randen van een tatoeage minder scherp.’
Naarmate de tijd vordert vervaagt een tatoeage sowieso, bijvoorbeeld doordat de inktdeeltjes afgebroken worden door zonlicht. Vandaar dat getatoeëerde mensen het advies krijgen hun kunstwerken zo min mogelijk bloot te stellen aan de zon.
De effecten op je immuunsysteem
Een cyclus van macrofagen die hun dode maatjes en bijbehorende inktdeeltjes opeten, zo blijft een tatoeage dus permanent. Maar heeft dit ook negatieve effecten voor het immuunsysteem? ‘Het is niet zo dat de inktdeeltjes macrofagen zo bezighouden dat ze niets anders meer kunnen doen. Er is volgens mij weinig bewijs dat het macrofagen op enige manier beïnvloedt’, aldus Van den Bogaart.
‘Kijk, net na het zetten van een tatoeage heb je wel meer kans op een infectie', vervolgt hij. 'Maar dat komt doordat er niet steriel genoeg gewerkt wordt om altijd alle bacteriële en virale infecties te voorkomen. Zo’n tatoeagesalon is natuurlijk geen operatiekamer.’
Tatoeage verhoogt niet het risico op kanker
Zodra de tatoeage is gezet, is er verder geen verhoogd risico op infectieziekten of kanker, vertelt de immunoloog. ‘Wel is er een studie uit 2022 waarin wetenschappers ontdekten dat de zware metalen uit tatoeage-inkt immuuneffecten kunnen hebben’, weet Van den Bogaart.
Daardoor slokken immuuncellen iets minder rommel op en is er een verhoogde afgifte van bepaalde cytokines (een soort hormonen van het immuunsysteem). ‘Maar die effecten waren klein en tijdelijk. Ook kun je het zowel als verminderde en als verbeterde weerstand interpreteren.’ Geen reden tot zorg dus.
Bij allergie reageert je immuunsysteem wel
Overigens kán het wel fout gaan. Namelijk als je allergisch bent voor tatoeage-inkt. Dan ‘herkent’ je lichaam een bestandsdeel van de inkt per ongeluk als schadelijk. Vooral bij rode en zwarte inkt komt dit voor.
Van den Bogaart: ‘Op dat moment geven je macrofagen een signaaltje door: ‘Hé, er moet een ontsteking komen hier’.’ Vervolgens zet je lichaam de aanval in tegen de vermoedelijk gevaarlijke indringer. Door deze verkeerde actie zwelt je huid flink op waar de tatoeage zit.
Meestal ontstaat de reactie bij een net gezet stuk, maar het kan ook jaren later optreden. Gelukkig is de misplaatste aanval te behandelen met bijvoorbeeld hormoonzalf of in het ergste geval een wegsnijoperatie. Daarnaast komt het niet zo vaak voor: bij minder dan een op de tien mensen die een tattoo nemen.
Zo verdwijnen tatoeages wel weer
Staat er op je bovenarm ‘♥ Lisa’, maar heet je huidige liefde Anna? Dan kunnen we ons voorstellen dat je je kunstwerk liever kwijt dan rijk bent. Gelukkig hoeft zelfs een permanente tattoo niet de rest van je leven op je huid te blijven staan, ondanks dat je macrofagen zo hun best doen.
Een laserbehandeling breekt net als zonlicht de inktdeeltjes verder af, maar dan op een veel hogere snelheid. Door de hoge energie die de lasers in korte pulsen in de deeltjes pompen, exploderen deze in kleinere stukjes. En ja, daarbij sneuvelen ook de macrofagen die ze bij zich droegen.
De kleinere inktdeeltjes zijn makkelijker weg te voeren met lymfevocht. Alsnog blijven nieuwe macrofagen trouwens sommige van de vrijgekomen deeltjes opsmikkelen. Vandaar dat het meerdere laserbehandelingen kan duren voordat een tattoo geheel is verwijderd.
Een blanco vel
Is de schoonmaakklus geklaard? Dan is er ruimte voor een nieuwe inkttekening of inspirerende tekst. En daarmee begint de overbodige verdedigingsactie opnieuw.
